زندگینامه: محمدعلی جمال زاده (1270-1376) - وبلاگ همه خوبا

به گزارش وبلاگ همه خوبا، سید محمدعلی موسوی جمال زاده اصفهانی در 23 دی 1270 در اصفهان زاده شد.

سید محمدعلی موسوی جمال زاده اصفهانی نویسنده و مترجم معاصر ایرانی بود. او را پدر داستان کوتاه زبان فارسی و آغازگر سبک واقع گرایی در ادبیات فارسی می دانند.

او نخستین مجموعهٔ داستان های کوتاه ایرانی را با عنوان یکی بود و یکی نبود در سال 1300 در برلین منتشر ساخت.

جمال زاده در سال 1965 نامزد جایزه نوبل ادبیات شد. او و زین العابدین رهنما و حسین قدس نخعی و ابوالقاسم اعتصام زاده تنها چهار فارسی زبانی هستند که آکادمی سوئد نامزد این جایزه اعلام کرده است - و هیچ یک جایزه را نبرده اند. وی در سال 1969 نیز در یک قدمی جایزه بود.

داستان های وی انتقادی (از وضع زمانه)، ساده، طنزآمیز و آکنده از ضرب المثل ها و اصطلاحات عامیانه است. وی در سال 1376 در 105 سالگی در یک آسایشگاه سالمندان در ژنو، سوئیس درگذشت.

دوران کودکی

جمال زاده در خانواده ای مذهبی در اصفهان به دنیا آمد. او فرزند سید جمال الدین واعظ اصفهانی بود. واعظ اصفهانی در اصفهان زندگی می کرد، اما غالباً برای وعظ به شهرهای مختلف سفر می کرد. جمال زاده پس از 10 سالگی پدر خود را در برخی از سفرها همراهی می کرد. وی به همراه خانواده در سال 1321 ه .ق به تهران مهاجرت کرد. جمال زاده حدود دوازده سال داشت که پدرش او را برای تحصیل به بیروت فرستاد. در دوران اقامت او در بیروت؛ اوضاع سیاسی ایران تغییر کرد، در آن زمان محمد علی شاه قاجار مجلس را به توپ بست و هر یک از آزادی خواهان با مشکلاتی روبرو شدند. پدر جمال زاده خود را به همدان رساند تا از آنجا به عتبات فرار کند، ولی در آن جا دستگیر شد و به بروجرد برده شد. امیر افخم، حاکم بروجرد دستور اعدام او را صادر کرد.

دوران جوانی

جمال زاده در بیروت با ابراهیم پور داود و مهدی ملک زاده فرزند ملک المتکلمین چندین سال هم دوره بود. در سال 1910 تصمیم گرفت برای ادامه تحصیل به اروپا برود. سپس از راه مصر راهی فرانسه شد. در آنجا ممتازالسلطنه سفیر ایران به وی پیشنهاد کرد که برای تحصیل به لوزان سوئیس برود. سید محمدعلی تا سال 1911 در لوزان بود، پس از آن به شهر دیژون در فرانسه رفت و دیپلم حقوق خود را از دانشگاه آن شهر گرفت.

ازدواج

جمال زاده در سال 1914 در شهر دیژون فرانسه با ژوزفین، دانشجوی سوئیسی هم دانشگاهی خود، ازدواج نمود. وی بار دیگر در سال 1931 در دوران اقامتش در ژنو با یک آلمانی به نام مارگرت اگرت ازدواج کرد.

درگذشت

جمال زاده در پاییز 1376 پس از آن که از آپارتمانش در خیابان رو دو فلوریسان ژنو به یک خانه سالمندان منتقل شد درگذشت. بنا بر نوشتهٔ ثبت شده در کنسولگری ایران، پس از درگذشت او 26 هزار برگ از نامه ها، دستنوشته ها و عکس های او در خانه اش به سازمان اسناد ملی تحویل داده شده است. جمال زاده روز هفدهم آبان 1376 در شهر ژنوکنار دریاچه لمان درگذشت.

فعالیت ها

همزمان با جنگ دنیای اول کمیته ای به نام کمیته ملّیّون به رهبری سید حسن تقی زاده برای مبارزه با روسیه و انگلیس در برلین تشکیل شد. این کمیته سید محمدعلی جمال زاده را به همکاری دعوت نمود. جمال زاده در سال 1915 به برلین رفت و تا سال 1930 در آن جا اقامت داشت. پس از اقامت کوتاهی در برلین، برای مأموریت از طرف کمیته میلیون به بغداد و کرمانشاه رفت و مدت شانزده ماه در آنجا اقامت داشت. در بازگشت به برلین، مجله کاوه (24 ژانویه 1916 اولین شماره آن به چاپ رسید) وی را به همکاری دعوت کرد و تا تعطیلی مجله (30 مارس 1922) به همکاری خود با تقی زاده ادامه داد.

پس از تعطیلی مجله کاوه، سرپرستی محصلین ایرانی در سفارت ایران در برلین را به عهده گرفت. او به مدت هشت سال این مسئولیت را بر عهده داشت، تا اینکه در سال 1931 به دفتر بین المللی کار وابسته به جامعه ملل در ژنو پیوست. وی پس از بازنشستگی از آنجا در سال 1956 تا خاتمه عمر همچنان در ژنو اقامت داشت.

جمال زاده بیشتر عمر خود را در خارج از ایران سپری کرد. اما می توان گفت که تمام تحقیقاتش دربارهٔ ایران، زبان فارسی و گسترده کردن دانش ایرانیان بود. علی رغم اینکه در رشته حقوق تحصیل کرد ولی دربارهٔ حقوق مطلبی ننوشته بود.

سبک نگارش

محمدعلی جمال زاده را همراه با صادق هدایت و بزرگ علوی سه بنیانگذار اصلی ادبیات داستانی معاصر فارسی می دانند. داستان کوتاه فارسی شکر است را که در کتاب یکی بود یکی نبود او چاپ شده است، عموماً به عنوان نخستین داستان کوتاه فارسی به شیوهٔ غربی می شمارند. این داستان پس از هزار سال از نثرنویسی فارسی نقطه عطفی برای آن به شمار می رود. به علاوه، مقدمهٔ جمال زاده بر کتاب یکی بود یکی نبود سند ادبی مهم و در واقع بیانیه نثر معاصر فارسی است. در این مقدمه جمال زاده مؤکداً بیان می کند که کاربرد ادبیات مدرن نخست بازتاب فرهنگ عامه و سپس انعکاس مسائل و واقعیت های اجتماعی می باشد.

• تاریخ و ادبیات

گنج شایان (چاپ برلین، 1335 ه .ق)

تاریخ روابط روس با ایران (چاپ برلین، چاپ تهران 1372)

پندنامهٔ سعدی یا گلستان نیکبختی (1317)

قصه قصه ها (از روی قصص المعمای تنکابنی، 1321)

بانگ نای (داستان های مثنوی معنوی، 1337)

فرهنگ لغات عوامانه (1341)

طریقهٔ نویسندگی و داستان سرایی (1345)

سرگذشت حاجی بابای اصفهانی (1348)

اندک آشنایی با حافظ (1366)

• داستان ها

ردیف اول از سمت چپ: سید حسن تقی زاده، محمدرضا مساوات، حسین قلی خان، وحیدالملک شیبانی. ردیف دوم از چپ: محمدعلی جمال زاده، سید ابوالحسن علوی، محمدعلی مافی نظام السلطنه، ناشناس، عزت الله خان هدایت، قاسم صوراسرافیل، ناشناس. برلین 1918

یکی بود، یکی نبود (1300)

عمو حسینعلی (جلد اول شاهکار) (1320)

سر و ته یه کرباس (1323) (1944)

دارالمجانین (1321) (1942)

زمین، ارباب، دهقان

صندوقچه اسرار (1342) (1963)

تلخ و شیرین (1334) (1955)

شاهکار (دوجلدی) (1337)

فارسی شکر است

راه آب نامه

قصه های کوتاه برای بچه های ریش دار (1352) (1973)

قصهٔ ما به سر رسید (1357) (1978)

قلتشن دیوان (1325) (1946)

صحرای محشر

هزار پیشه (1326) (1947)

معصومه شیرازی (1333) (1954)

هفت کشور

قصه های کوتاه قنبرعلی (1338) (1959)

کهنه و نو

یاد و یاد بود

غیر از خدا هیچ کس نبود (1340) (1961)

شورآباد(کتاب) (1341) (1962)

خاک و آدم

آسمان و ریسمان (1343) (1964)

مرکب محو (1344) (1965)

سیاسی و اجتماعی

آزادی و حیثیت انسانی (1338)

خاک و آدم (1340)

زمین، ارباب، دهقان (1341)

خلقیات ما ایرانیان (1345)

تصویر زن در فرهنگ ایران (1357)

• ترجمه

قهوه خانه سورات یا جنگ هفتاد و دو ملت (برناردن دو سن پیر) (1340ق)

ویلهلم تل (شیللر) (1334)

داستان بشر (هندریک وان لون) (1335)

دون کارلوس (شیللر)

خسیس (مولیر)

داستان های برگزیده

دشمن ملت (ایبسن)

داستان های هفت کشور (مجموعه)

بلای ترکمن در ایران قاجاریه (بلوک ویل)

قنبرعلی، جوانمرد شیراز (آرتور کنت دو گوبینو)

سیر و سیاحت در ترکستان و ایران (هانری موزر)

جنگ ترکمن (آرتور کنت دو گوبینو)

کباب غاز

• سایر

کشکول جمالی

صندوقچهٔ اسرار

خیابان جمالزاده در تهران

نام گذاری خیابان جمال زاده در تهران و اصفهان

در سال 1353 ابراهیم صهبا پیشنهاد نام گذاری خیابانی در تهران (که نام قدیمی آن خیابان جمشیدآباد بوده) و اصفهان به نام جمال زاده را به اسدالله علم (نخست وزیر وقت) می دهد که به خاطر نوشتن مقالاتی در خصوص اصلاحات ارضی بوده است که جمال زاده در اروپا نوشته و برای صهبا فرستاده است.